Bilimsel Bilgi Nedir? Farklı Yaklaşımlar
Bilimsel bilgi… Bunu duymayan yoktur. Herkes bir şekilde bilimsel bilgiyle karşılaşıyor; ya bir deney yaparak, ya da kitaplardan, makalelerden ya da okulda öğrenerek. Ama gerçekten bilimsel bilgi nedir? Yani, sadece doğrulanmış gerçekler mi? Yoksa bu bilgi bir tür sorgulama süreci, devamlı gelişen ve değişen bir şey mi? İçimdeki mühendis ile içimdeki insan arasında sürekli bir çatışma var. Bilimsel bilgiye bakışım her zaman bir denge arayışında. Şimdi, farklı bakış açılarıyla bu meseleyi inceleyelim.
Bilimsel Bilgi ve Pozitivizm
İçimdeki mühendis diyor ki: “Bilimsel bilgi, doğrudan gözlem ve deneyle elde edilen somut verilere dayalı olmalıdır. En önemli şey doğrulama ve güvenilirlik.” Pozitivist bakış açısına göre bilimsel bilgi, duyusal verilerle elde edilir ve test edilebilir. Bilim, evrendeki tüm olguları gözlemleyerek açıklamaya çalışır. Bu bakış, bilimin nesnel, kesin ve evrensel olması gerektiğini savunur.
Pozitivizm, özellikle 19. yüzyılın sonlarına doğru bilimdeki hızlı ilerlemeyi temel alarak güç kazandı. Bu yaklaşım, her şeyin ölçülebilir olduğunu ve deneysel yöntemlerle doğrulanabileceğini savunur. Yani, insan doğasının her yönü, her türlü fenomen, bilimsel metodoloji ile çözülmeli ve anlaşılmalıdır.
İçimdeki insan tarafım ise şunu düşünüyor: “Evet, bilimsel bilgi değerli, ama her şeyin sayılarla, grafiklerle ve deneylerle açıklanması mümkün mü? İnsanlık sadece objektif verilerle mi varoluyor?” Pozitivist yaklaşım insanın duygusal, psikolojik ve sosyal taraflarını göz ardı etme eğiliminde olabilir. İnsanların yaşadığı anlamlı deneyimler, bazen sadece bilimsel verilerle açıklanamayacak kadar karmaşık ve kişiseldir.
Bilimsel Bilgi ve Empirizm
Empirizm, bilimsel bilgiyi sadece gözlemlerle edinilebileceğini savunur. Yani, bilimsel bilgi, doğrudan deneyimler ve duyusal verilerle elde edilmelidir. Bu bakış açısına göre, insanın akıl yürütmesi, gözlem ve deneyimlere dayanmalıdır. 17. yüzyılda Francis Bacon ve John Locke gibi isimler empirizmin temellerini atmışlardır. Bilimsel araştırmaların ve gözlemlerin doğrudan gerçekliği anlamamıza katkı sağladığını kabul ederler.
İçimdeki mühendis yine devrede: “Evet, insanın yaptığı gözlemler önemli, ama gözlemlenen her şey doğru mu? İnsan algısı, subjektif değil mi?” Çünkü duygularımız ve zihinsel engellerimiz, gözlemlerimizi etkileyebilir. Mesela, gece gökyüzünde bir yıldız kayarken bir anda dilek dileriz. Fakat bu bir gözlem değil, duygusal bir tepkidir. Empirizm, gerçeklik ile kişisel algı arasındaki sınırları netleştirirken, bazen her gözlemin doğru olduğu anlamına gelmediğini unutmamalıdır.
İçimdeki insan ise farklı düşünüyor: “Evet, gözlem önemli ama bilimsel bilgi sadece gözlemlerle sınırlı kalmamalı. İnsanların içsel deneyimleri de önemli. Mesela, bir insanın mutluluğu ya da kaygısı… Bunu ölçmek sadece sayılarla mümkün mü?”
Bilimsel Bilgi ve Eleştirel Kuram
Eleştirel kuram ise, bilimsel bilginin sadece objektif gerçeklere dayanamayacağını savunur. Bu yaklaşıma göre bilim, toplumsal ve kültürel bağlamlardan bağımsız değildir. Eleştirel kuramcılar, bilimin genellikle egemen güçler tarafından şekillendirildiğini, bu yüzden bilimsel bilgilerin belirli çıkarlar doğrultusunda üretildiğini iddia ederler.
İçimdeki mühendis biraz itiraz ediyor: “Ama bilim bu tür değerlendirmelerden bağımsız bir şekilde doğruyu bulmalı değil mi? Bilimsel bilgi evrensel ve bağımsız olmalı.” Ancak, eleştirel kuramcılar, bu tür düşüncelerin, bilimin mevcut gücü ve toplumsal yapılarla nasıl ilişkilendiğini göz ardı ettiğini savunur. Bilimsel bilginin arkasında da toplumsal, kültürel ve hatta politik etkiler bulunmaktadır.
İçimdeki insan tarafım ise buna katılıyor: “Evet, bilim her zaman objektif ve tarafsız olmuyor. Herkesin yaşadığı toplumsal bağlam, bilimsel araştırmaların sonuçlarını etkileyebilir. Ayrıca, bazen bilimsel bilgi, insanların çıkarlarına hizmet edebilir.”
Sonuç: Bilimsel Bilgi Hep Değişir
Bilimsel bilgi, doğrulanabilir ve güvenilir verilerle şekillense de, zamanla evrilen bir şeydir. Gerçekler, yeni gözlemler ve keşiflerle sürekli olarak yeniden şekillenir. Bilimsel bilgi, herhangi bir sabit veya değişmeyen bir gerçeklik değildir, aksine bir süreçtir. Yani, her yeni bilimsel bulgu, eski bilgileri gözden geçirebilir.
İçimdeki mühendis bana sürekli bilimin ne kadar kesin ve doğru olduğunu söylese de, içimdeki insan da haklı olarak bilimsel bilginin, insanın deneyimlerinden ve toplumsal bağlamlardan bağımsız olmadığını savunuyor. Bilim, hem subjektif hem de objektif yönlere sahip. Her iki yaklaşım da kendi içinde geçerli. Sonuç olarak, bilimsel bilgi nedir sorusu kesin bir cevaba sahip olmasa da, bu sürekli değişim ve gelişim süreci, insanlığın daha derin anlamlar arayışına katkı sağlıyor.
Peki, bilimsel bilgi sadece verilerle mi sınırlı olmalı? İnsan duyguları, toplumsal etkiler ve kültürel bağlamlar bu süreci nasıl şekillendiriyor? Bilimsel bilgi ne kadar tarafsız olabilir?